Samenvatting

In de wereld van de biomedische wetenschap is het essentieel om de onderlinge relaties tussen blootstelling en uitkomst nauwkeurig te begrijpen. De termen "odds" en "risico" zijn belangrijke indicatoren die onderzoekers helpen om deze relaties te kwantificeren. Dit artikel, dat deel uitmaakt van een serie over veel voorkomende valkuilen in statistische analyses, biedt een gedetailleerde uitleg van zowel risico als odds, evenals de kritieke verschillen tussen beiden, zodat onderzoekers beter geïnformeerde besluiten kunnen nemen.

INLEIDING

In biomedisch onderzoek staat de evaluatie van associaties tussen blootstellingen en resultaten centraal. Onderzoekers zijn voortdurend bezig met de vraag of een bepaalde risicofactor of behandelingsinterventie het risico op een specifieke uitkomst beïnvloedt in vergelijking met situaties waarin deze risicofactoren of behandelingen ontbreken. Dit proces is essentieel voor het begrijpen van de effecten die interventies kunnen hebben op de gezondheid.

RISICO EN ODDS: DEFINITIES

Het begrip “risico” verwijst naar de waarschijnlijkheid dat een bepaalde gebeurtenis of uitkomst zich voordoet. Dit kan statistisch worden gedefinieerd als de kans op de uitkomst van belang gedeeld door het totale aantal mogelijke uitkomsten. Aan de andere kant verwijst de term “odds” naar de verhouding van de kans op het optreden van een gebeurtenis tot de kans op het niet optreden van die gebeurtenis. Hoewel deze concepten op het eerste gezicht verwarrend en vergelijkbaar kunnen lijken, zijn er cruciale verschillen die de toepasbaarheid en interpretatie van elk begrip beïnvloeden.

Om deze verschillen beter te begrijpen, overwegen we een hypothetisch voorbeeld van een gerandomiseerde trial die endoscopische sclerotherapie (n = 65) vergelijkt met bandligatie (n = 64) voor de behandeling van bloeding bij slokdarmvarices. We concentreren ons op het totale risico op overlijden, dat zich uitdrukt als 47/129 (d.w.z. het aantal sterfgevallen afgezet tegen het totaal van sterfgevallen en overlevenden), wat resulteert in een risico van 0.36. Daarentegen berekenen we de totale odds van overlijden als 47/82, wat resulteert in een odds van 0.57. Het risico in de ligatiegroep was bijvoorbeeld 18/64 (28% of 0.28), vergeleken met een risico van 29/65 (44% of 0.44) in de sclerotherapie groep. De odds voor deze groepen waren respectievelijk 18/46 (0.39) en 29/36 (0.81).

RELATIE TUSSEN RISICO EN ODDS

Het eerder genoemde voorbeeld laat duidelijk zien dat de risico's voor overlijden significant kunnen variëren afhankelijk van of we deze uitdrukken als risico of als odds. Naarmate we verder kijken naar de gegevens, zoals geïllustreerd in Tabel 2, zien we dat de verhouding tussen risico en odds heel anders kan zijn bij verschillende gebeurtenissen. Het is belangrijk op te merken dat bij zeldzame uitkomsten (wanneer de kans op de gebeurtenis klein is), risko en odds dicht bij elkaar liggen. Dit betekent dat, hoewel odds een andere statistische representatie zijn, ze in situaties met lage incidentie vaak als gelijkwaardig kunnen worden beschouwd.

RELATIEVE RISICO EN ODDS RATIO

Het relatieve risico (ook bekend als de risicoratio, RR) biedt een manier om het risico op een uitkomst in een bepaalde groep (bijvoorbeeld de blootgestelde groep) te vergelijken met dat in een andere groep (de niet-blootgestelde groep). De odds ratio (OR), daarentegen, vergelijkt de odds van het optreden van een gebeurtenis in één groep met die in een andere groep. Het is cruciaal dat onderzoekers deze twee statistische maatstaven niet door elkaar halen, omdat ze verschillende informatie verstrekken over de relatie tussen blootstelling en uitkomst.

Bijvoorbeeld, de RR van overlijden in de ligatiegroep versus de sclerotherapie groep bedraagt 0.28/0.44 = 0.63, wat betekent dat het risico op overlijden na ligatie slechts 63% is van het risico op overlijden na sclerotherapie. Dit toont aan dat ligatie het risico op overlijden met 37% vermindert. In termen van odds, is de OR van overlijden in dezelfde groepen 39/81 = 0.48, wat aangeeft dat de odds op overlijden na ligatie 48% zijn van die in de sclerotherapie groep.

RELATIE TUSSEN RISICORATIO EN ODDS RATIO

Hoewel zowel de odds ratio als de relatieve risico de aard van de associatie tussen blootstelling en resultaat karakteriseren, zijn ze niet identiek. De relatie tussen deze twee statistieken is veel complexer dan vaak wordt verondersteld. Tabel 3 geeft een overzicht van hoe RR en OR zich verhouden bij verschillende gebeurtenissnelheden. Bij afwezigheid van enige associatie zijn zowel RR als OR gelijk aan 1.0. In situaties waar echter een associatie aanwezig is, kan OR de schatting van de relatie overdrijven, vooral wanneer het risico in de blootgestelde groep significant afwijkt van dat in de niet-blootgestelde groep. Bij zeldzame uitkomsten (typisch <10%) zijn de verschillen tussen RR en OR minder aanzienlijk, en kunnen ze onder bepaalde omstandigheden worden uitgewisseld. Echter, in geval van hogere gebeurtenispercentages divergeren deze verhoudingen aanzienlijk, wat leidt tot een onjuiste interpretatie indien ze verkeerd worden gehanteerd.

WANNEER MOET MEN RISICORATIO EN ODDS RATIO GEBRUIKEN?

De berekening van risico vereist dat we ons richten op het aantal “personen die risico lopen” als de noemer. In retrospectieve (case-control) studies, waar de totale aantallen blootgestelde individuen niet beschikbaar zijn, kan het relatieve risico niet worden berekend, waardoor het noodzakelijk is om de odds ratio als maat te gebruiken voor de sterkte van de associatie. In prospectieve studies (cohortstudies) hebben onderzoekers echter de mogelijkheid om zowel RR als OR te berekenen, wat meer inzicht biedt in de effecten van de blootstelling.

Een veelgebruikte techniek voor multivariate analyses, meervoudige logistische regressie, berekent uitsluitend odds ratios, en niet relatieve risico's. Dit benadrukt de noodzaak voor onderzoekers om zich bewust te zijn van de statistische technieken die zij gebruiken en de implicaties daarvan voor hun onderzoeksresultaten.

REFERENTIE